Περί Ψυχής… ο Λόγος: Παιδικές Φοβίες (Μέρος Ά)

Οι παιδικές φοβίες είναι ένα θέμα που έχει απασχολήσει όλους τους ανθρώπους, και κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας, αλλά και στις περιόδους που οι ίδιοι σχετίζονται άμεσα με παιδιά (ως γονείς, παππούδες, κηδεμόνες, δάσκαλοι κ.α.). Πριν όμως ξεκινήσουμε να μιλάμε για τις παιδικές αυτές ανησυχίες, είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε την ουσία τους και να δούμε τις διαφορές ανάμεσα στο φόβο και στη φοβία, και τη σχέση τους με το άγχος.

Φόβος: είναι συναίσθημα, αρκετά αρνητικό που προκαλεί δυσαρέσκεια στο παιδί και μία τάση φυγής από το ερέθισμα που το προκάλεσε.

Φοβία: είναι μία συμπεριφορά, μία τάση του παιδιού όταν βρίσκεται κοντά σε συγκεκριμένα ερεθίσματα να νιώθει φόβο και άγχος.

Άγχος: είναι συναίσθημα όπως και ο φόβος, οι βασικές διαφορές όμως είναι ότι το άγχος είναι πολύ πιο γενικό ως προς τα αίτια του(σαν γενικευμένος φόβος), κι ότι το άγχος δεν είναι απαραίτητα αρνητικό συναίσθημα. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός πως το άγχος στις περισσότερες περιπτώσεις λειτουργεί θετικά, καθώς μας κινητοποιεί άμεσα. Είναι πολύ σημαντικό να επισημάνουμε ότι η φοβία προϋποθέτει την ύπαρξη άγχους και φόβου, ενώ τα συναισθήματα του φόβου και του άγχους μπορεί να υπάρχουν ανεξάρτητα από το αν υπάρχει φοβία.

Αφού λοιπόν κατανοήσαμε την διαφορά των όρων αυτών, ας δούμε τις κατηγορίες που υπάρχουν. Κατ’ αρχήν έχουμε τις «Γενικές Φοβίες», και στο σημείο αυτό επιβάλλεται να τονιστεί ότι δεν υπάρχει ένας εγγενής ενστικτώδης φόβος που επιβάλλει να αντιδρούμε αρνητικά σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, όπως είναι το σκοτάδι, τα ζώα, τα υπερφυσικά όντα κτλ. Αντίθετα, όλοι οι άνθρωποι έχουν μια ενστικτώδη γενική προδιάθεση να αντιδρούν στο άγνωστο και στο απροσδόκητο. Αυτό εξηγεί και γιατί τα παιδιά που, όταν γεννήθηκαν, υπήρχε κάποιο ζώο μέσα στο σπίτι μεγαλώνουν χωρίς να σχηματίζουν τη φοβία για τα ζώα, σε αντίθεση με τα παιδιά που δεν είχαν πότε κατοικίδιο ζώο και τείνουν να τα φοβούνται, χωρίς κάποιο προφανή λόγο.

Όσον αφορά τους γενικούς φόβους, είναι χαρακτηριστικό ότι εμφανίζονται κυρίως στην παιδική ηλικία όπου ο άνθρωπος έχει σχηματίσει το περιβάλλον του. Βέβαια ήδη από την ηλικία των 6-7 μηνών το βρέφος παρουσιάζει έντονη ανησυχία όταν βρίσκεται κοντά σε μη οικεία πρόσωπα, κατάσταση η οποία λέγεται ότι είναι και η πρώτη ανθρώπινη φοβία. Σε μία πειραματική έρευνα βρέθηκε ότι βρέφη έως και 2 ετών δεν έδειχναν κανένα φόβο μπροστά σε ένα ζωντανό φίδι. Μάλιστα τα πιο μικρά έσπευδαν ακόμη και να το πιάσουν. Στα 3 ½ χρόνια εκδήλωναν μεγάλη περιέργεια, αλλά ήταν πιο επιφυλακτικά. Σαφή φόβο παρουσίαζαν μετά την ηλικία των 4 ετών ενώ ακόμη μεγαλύτερο φόβο παρουσίαζαν οι ενήλικοι, ερμηνεύοντας γιατί ως φοβία δεν χάνει την έντασή της με την πάροδο του χρόνου. (…συνεχίζεται)

Καρακατσάνη Κωνσταντίνα, Συμβουλευτική Ψυχολόγος 

[Δημοσιεύεται στο ΠΑΛΜΟΡΑΜΑ 212/12.11.2011]